KANCELARIA PREZESA RADY MINISTRÓW

DEPARTAMENT PRAWNY Dobrosław Dowiat-Urbański
ZASTĘPCA DYREKTORA


Warszawa, dnia  7 września 2011 r.

Notatka dla Szefa Służby Cywilnej Pana Sławomira Marka Brodzińskiego
w sprawie możliwości zastosowania art. 52 § 1 Kodeksu pracy do pracowników służby cywilnej

W związku z wyrażonymi przez Pana Artura Ciesielskiego (eksperta NSZZ „Solidarność"), na posiedzeniu Zespołu doraźnego ds. pracowników samorządowych oraz służby cywilnej Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych w dniu 15 czerwca 2011 r.. wątpliwościami odnośnie możliwości zastosowania art. 52 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) do pracowników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 227. poz. 1505, z późn. zm.) albo ustaw ją poprzedzających, w oparciu o wypowiedzi judykatury w tym zakresie. Departament Prawny uprzejmie wyjaśnia, co następuje.

1. Uwaga ogólna
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z pracownikiem służby cywilnej z tytułu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zastosowania przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej przewidzianych w ustawie o służbie cywilnej, której unormowania mają w tym zakresie charakter wyczerpujący. Oznacza to. że do pracownika służby cywilnej nie można bezpośrednio zastosować trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z tytułu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych przewidzianego w Kodeksie pracy.
2. Przegląd orzecznictwa
W wyroku z dnia 4 marca 2008 r. (II PK 177/07), w zakresie obowiązywania ustawy o służbie cywilnej z 1998 r., Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro jedną z kar dyscyplinarnych jest wydalenie z pracy w urzędzie, powodujące wygaśnięcie stosunku pracy, to zakończenie stosunku pracy z powodu zawinionego naruszenia wymienionych w ustawie obowiązków przez pracownika służby cywilnej może nastąpić tylko w wyniku dyscyplinarnego wydalenia z pracy, a nie wypowiedzenia stosunku pracy. W tym samym judykacie Sąd Najwyższy podkreślił jednocześnie, że niezrozumiałe byłoby pozostawienie swobodnemu uznaniu dyrektora generalnego urzędu decyzji, czy z powodu naruszenia obowiązków członka korpusu służby cywilnej zakończyć z pracownikiem stosunek pracy w drodze wypowiedzenia, czy skierować sprawę na drogę postępowania dyscyplinarnego. W takich przypadkach, zdaniem Sądu Najwyższego, musi być stosowana jednolita procedura, czego wymaga zarówno wzgląd na przejrzystość działań urzędu, jako publicznego pracodawcy, jak i zasada równego traktowania pracowników.


Analogiczne  do  powyższych  wnioski,  również  w zakresie  obowiązywania  ustawy o służbie cywilnej z 1998 r.. Sąd Najwyższy zawarł w wyroku z dnia 11 marca 2008 r. (II PK 193/07). uzupełniając jednocześnie, że gdyby dopuścić możliwość swobodnego uznania przez pracodawcę (dyrektora generalnego urzędu), czy wszcząć w stosunku do pracownika służby cywilnej postępowanie dyscyplinarne, które może ewentualnie doprowadzić do wydalenia z pracy w urzędzie, czy też bezpośrednio rozwiązać z takim pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia, to okazałoby się, że pracownik ten znajduje się w sytuacji gorszej m.in. w stosunku do urzędników służby cywilnej, wobec których w kwestii trybu, sposobu i przyczyn rozwiązania stosunku pracy stosuje się wyłącznie przepisy ustawy o służbie cywilnej, a zatem nie można do nich stosować art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy.

W kolejnym wyroku z dnia 7 kwietnia 2010 r. (1 PK 206/09) Sąd Najwyższy, w zakresie obowiązywania ustawy z 2006 r., podzielił dictum tego Sądu wyrażone we wspomnianych powyżej wyrokach zarówno z dnia 4 marca 2008 r. (II PK 177/07), jak i z dnia 11 marca 2008 r. (II PK 193/07). Ponadto. Sąd Najwyższy zauważył, że skoro odpowiedzialność dyscyplinarna ustanowiona została w kolejnych ustawach o służbie cywilnej (począwszy od ustawy z 1998 r.. a skończywszy na obecnie obowiązującej ustawie z 2008 r.) dla ogółu członków korpusu służby cywilnej, a więc także dla pracowników służby cywilnej, to należy przyjąć, że poddanie tej odpowiedzialności danej grupy pracowników oznacza wyłączenie stosowania sankcji za naruszenie obowiązków pracowniczych przewidzianych w Kodeksie pracy, w tym zwłaszcza rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na mocy jego art. 52. Szczególnego podkreślenia wymaga, że zdaniem Sądu Najwyższego prezentowana przez niego wykładnia jest również aktualna pod rządami ustawy o służbie cywilnej z 2008 r.

Zaprezentowana powyżej linia orzecznicza Sądu Najwyższego została nieco zmodyfikowana w najnowszym jego wyroku z dnia 15 marca 2011 r. (1 PK 192/10), wydanym pod rządami ustawy o służbie cywilnej z 2008 r. Należy zauważyć, że w sprawie tej chodziło jednak o inny od dotychczasowych stan faktyczny, tj. skazanie pracownika służby cywilnej za przestępstwo z art. 178a § 1 (prowadzenie pojazdu mechanicznego w mchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) i wymierzenie mu kary grzywny, a także orzeczenie środka karnego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres roku. Powyższe skutkowało rozwiązaniem stosunku pracy z tym pracownikiem na zasadzie art. 52 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy w związku z art. 4 pkt 3 i art. 9 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, uzasadniając to popełnieniem przestępstwa umyślnego uniemożliwiającego zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku.
Wobec zaistnienia takiego stanu faktycznego Sąd Najwyższy zauważył, że czyn, którego dokonał pracownik służby cywilnej, nie pozwalał mu na objęcie i na piastowanie stanowiska. Rygory selekcyjne zamieszczone w art. 4 ustawy o służbie cywilnej z 2008 r. wskazują, że w służbie cywilnej nie może być zatrudniona osoba skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Jak wyraźnie zaakcentował Sąd Najwyższy pracownik służby cywilnej został skazany za takie przestępstwo, utracił wobec tego podstawę prawną dla uzyskania pierwotnie statusu członka korpusu służby cywilnej. W konsekwencji Sąd Najwyższy doszedł do wniosku o konieczności rozwiązania stosunku pracy w przypadku utraty przez pracownika służby cywilnej przymiotów zamieszczonych w rygorach selekcyjnych. Z uwagi na fakt, iż sprawa ta nie została unormowana w pragmatyce służbowej, należy stosować w tym zakresie przepisy Kodeksu pracy o rozwiązaniu stosunku pracy.

3. Uwaga końcowa
Powyższe wypowiedzi judykatury, zdaniem Departamentu Prawnego, skłaniają do jednoznacznego  wniosku o  aktualności tezy,  iż rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z pracownikiem służby cywilnej z tytułu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zastosowania przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej przewidzianych w ustawie o służbie cywilnej z 2008 r. Jedynym, dopuszczonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 marca 2011 r. (I PK 192/10), wyjątkiem w tym zakresie jest utrata przez pracownika służby cywilnej przymiotów zamieszczonych w rygorach selekcyjnych określonych w art. 4 ustawy o służbie cywilnej z 2008 r., tym samym utrata podstawy prawnej dla uzyskania pierwotnie statusu członka korpusu służby cywilnej, co uzasadnia stosowanie wobec niego trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przewidzianego w art. 52 § 1 Kodeksu pracy.

Dobrosław Dowiat Urbański